Een onderzoek naar de etymologie van school: Hoe ver zijn we van de essentie afgedwaald

January 27, 2025

Wanneer we het woord school horen, denken de meeste mensen aan een plek waar kinderen les krijgen, regels leren volgen en zich voorbereiden op de toekomst. Maar wat als we dieper kijken naar de oorsprong van het woord? De wortels van het woord school liggen niet in discipline of verplichting, maar juist in vrijheid, rust en het benutten van vrije tijd. Hoe ver zijn we van die essentie afgeweken, en wat betekent dat voor ons onderwijs vandaag?

De oorspronkelijke betekenis van 'school'

Het woord school stamt af van het Griekse skholē, dat oorspronkelijk vrije tijd, rust, ontspanning betekende. Vrije tijd was in de oudheid niet alleen een periode van ontspanning, maar een gelegenheid om je intellectueel en spiritueel te ontwikkelen door gesprekken, discussie en zelfgestuurde ontdekking. Het was een plek waar ruimte en tijd waren om te leren vanuit eigen nieuwsgierigheid.

Deze betekenis transformeerde later in: een plek waar geleerd wordt, en uiteindelijk, in onze moderne tijd, in een systeem van verplichte aanwezigheid, vaste structuren en gestandaardiseerde methoden. Maar wat gebeurt er als we kijken naar hoe scholen functioneren in verhouding tot de oorspronkelijke betekenis van vrijheid?

Een systeem dat vrijheid onderdrukt

Als we naar ons huidige schoolsysteem kijken, zien we een structuur die vaak haaks staat op het idee van vrijheid en persoonlijke ontwikkeling. Denk aan de dagelijkse realiteit van kinderen op scholen:

• Pauzes op vaste, korte tijden: Tijd voor rust en ontspanning, ooit de kern van skholē, is beperkt en gereguleerd.

• Gedwongen stilzitten en luisteren: Kinderen brengen het grootste deel van hun dag zittend door, soms zelfs nog in rijen, met weinig ruimte voor fysieke beweging of zelfexpressie.

• Geen ruimte voor intrinsieke motivatie: Het curriculum is vooraf vastgesteld, met weinig tot geen ruimte voor de persoonlijke interesses of passies van een kind.

• Strikte regels en controle: Kinderen worden vaak beperkt in hun vrijheid om te kiezen hoe ze hun tijd willen besteden, met een nadruk op gehoorzaamheid in plaats van zelfsturing.

Door deze structuur ontstaat er een paradox: scholen, die bedoeld zouden moeten zijn als plekken voor groei en leren, kunnen juist het tegenovergestelde bereiken. Ze kunnen nieuwsgierigheid onderdrukken, autonomie beperken en het plezier in leren verminderen. Het is dan ook niet voor niks dat er op dit moment minimaal 70.000 kinderen thuiszitten, met alle gevolgen van dien. 

De impact van taal: Wat bedoelen we met 'school'?

Het gebruik van het woord school roept misschien positieve associaties op – leren, ontwikkelen, groeien – maar als we kritisch kijken, is er een discrepantie tussen wat we zeggen en wat we doen. De realiteit van het systeem strookt vaak niet met de kernbetekenis van het woord. Dit ongezonde systeem houden we ook onbewust in stand door taal niet correct te gebruiken, of door niet bewust stil te staan bij de vraag of scholen nog wel plekken zijn waar vrijheid en persoonlijke ontwikkeling centraal staan.

Wat als we het begrip school opnieuw zouden definiëren? Wat als we, in plaats van vast te houden aan de huidige structuren, zouden streven naar een systeem dat recht doet aan de oorspronkelijke betekenis: een plek waar kinderen werkelijk de tijd en ruimte hebben om te ontdekken, leren en groeien vanuit eigen interesse? En wat betekent dit in de praktijk? 

Hoe verder? Een kritische blik op ons schoolsysteem

Als we ons bewust worden van deze discrepantie, kunnen we kritisch kijken naar de manier waarop ons schoolsysteem werkt en de impact die dit heeft op kinderen. Kunnen we meer ruimte creëren voor vrijheid binnen het systeem? Of buiten het systeem om? Kunnen we ervoor zorgen dat kinderen niet alleen leren wat ze moeten weten, maar ook hoe ze willen leren? En wat is het überhaupt wat een kind écht moet weten? Is dat voor ieder kind hetzelfde?

Denk aan mogelijkheden zoals:

• Flexibelere structuren: Ruimte voor kinderen om hun eigen ritme, tempo en interesses te volgen.

• Meer vrije tijd: Langere of meer pauzes waarin kinderen echt kunnen ontspannen en ontdekken. En het liefste zelfs: Het afschaffen van de standaard pauzes zoals we die nu kennen. Kinderen mogen naar het lichaam leren luisteren. Wanneer moet je plassen? Wanneer heb je honger? Wanneer wil je bewegen?

• Minder nadruk op controle: Vertrouwen in de natuurlijke nieuwsgierigheid en leerdrang van kinderen in plaats van te focussen op discipline.

Conclusie: Terug naar de essentie

De kernbetekenis van school herinnert ons eraan dat leren vanuit vrijheid komt, niet vanuit dwang.

Als samenleving hebben we de verantwoordelijkheid om ons af te vragen: zijn onze scholen nog plekken van vrijheid en persoonlijke ontwikkeling? En zo niet, wat kunnen we doen om dat te veranderen? Door kritisch te kijken naar hoe taal en werkelijkheid in het hier en nu samenkomen, kunnen we een ingang vinden om ons onderwijs opnieuw vormgeven – een school waar vrijheid en leren hand in hand gaan, zoals het oorspronkelijk bedoeld was.

En ben je hier nu al heel hard mee bezig, maar heb je het gevoel dat je tegen collega’s, leidinggevenden of anderen moet opboksen voor dit ideaal? Wellicht helpt deze kennis om als anker te kunnen gebruiken als je je voelt wankelen. Je bent niet de enige, je bent niet gek, je doet goed je best en de kritische blik vanuit jou is waardevol.