Een inzicht uit het collectieve onderzoek: Onderwijs + systeem = nee, geen onderwijssysteem.

1 + 1 is geen 2 als het gaat om onderwijs plus systeem. Dat liet zich zien in het collectieve systemische onderzoek 'Het onderwijssysteem spreekt'. Ik zal even vertellen hoe we op dit punt zijn gekomen.

Tijdens de eerste opstellingsdag werd een splitsing zichtbaar en voelbaar. Hierover schreef ik eerder dit artikel, maar het ging het niet alleen over wat er in mensen zelf gespleten is, tussen hoofd en hart, tussen lijf en ziel, maar ook in het onderwijssysteem zelf. In het onderwijssysteem zoals we het nu kennen klopt iets niet. Er lijkt onder andere een belangrijke schakel te missen.

Ergens tussen de laag van bestuur, beleid, politiek en de praktijk (lees: het werk in de scholen, in contact met de kinderen), lijkt een schakel te missen. Een plek die niet aan elkaar geweven is. Waar de één niet meer bij de ander doorkomt en andersom. Zowel omhoog als omlaag is de verbinding verbroken. Dat is wat het eerste zichtbaar werd.

De bedoeling, de tijdsgeest en de (daad)werkelijkheid

Maar daarnaast is er ook een breuk tussen de bedoeling, de tijdsgeest en wat er daadwerkelijk gebeurt. En dat was juist weer een uitnodiging richting ons om het onderwijssysteem zelf op te gaan splitsen zodat we heel goed kunnen onderzoeken wat eigenlijk kloppend is als we het hebben over 'het onderwijssysteem', wat zeggen we dan eigenlijk? Want als we afgaan op de splitsing in het systeem en de schakel die mist, dan kwamen we eerder uit op: systeemonderwijs. In het nagesprek zaten we wat te puzzelen en te sparren, totdat we besloten om een huiswerkopdracht mee te nemen.

We wilden weten wat de woorden onderwijs, systeem en onderwijssysteem zelf te vertellen hadden dus die gingen we blind opstellen.

Ik heb dit gedaan met Melle, mijn compagnon van de Wakkerschudder.

Blind legde ik drie blaadjes op de grond. Op één stond ‘onderwijs’, op een tweede ‘systeem’ en op het derde blaadje stond ‘onderwijssysteem’. We gingen één voor één op de blaadjes staan zonder dat we wisten wat er op stond.

• Het woord 'onderwijs' voelde voor ons beiden speels, nieuwsgierig, licht, vol beweging.

• Het woord 'systeem' voelde stabieler, natuurlijk, rustig en wijs, als een ecosysteem dat zichzelf regelt.

• Het woord 'onderwijssysteem' voelde ontzettend zwaar, vast, vol trauma en de grond in zuigend als drijfzand.

De anderen in de groep die dit onderzochten hebben soortgelijke ervaringen gehad. Bij het woord 'systeem' werd af en toe wel meer 'beknellend' gevoeld, maar dat kan komen omdat wij de opstelling buiten deden en de anderen binnen, de omgeving kan namelijk een grote rol spelen.

Fuck the system, of toch niet?

Een inzicht dat ik er uit haalde was: Het is verleidelijk om bij onvrede of 'het anders willen' tegen het systeem te vechten á la 'fuck the system'. Maar wat wij voelden, is dat het systeem in zijn oorsprong iets natuurlijks is. Zoals de natuur zelf een systeem is. Waar overvloed en tekort elkaar vinden en waar balans zichzelf herstelt. Ik voel hierdoor een (nog) diepere nederigheid richting het grotere geheel en de inspiratie, durf en noodzaak om dingen op deze manier in te richten; duurzaam, natuurlijk en écht kloppend. Zo hebben wij bij de wakkerschudders deze inspiratie meteen verwerkt in praktische stappen qua bedrijfsstructuur en het eren van het ecosysteem daarin.

Maar, hoe is het toch mogelijk, dat twee woorden die (in principe) positieve energie dragen, bij elkaar opgeteld zo'n ontzettend zwaar en beladen energie dragen. In eerdere artikelen van mij schreef ik over mijn onderzoek naar de etymologie van het woord 'school'. Het woord school stamt af van het Griekse skholē, dat oorspronkelijk vrije tijd, rust, ontspanning betekende. Vrije tijd was in de oudheid niet alleen een periode van ontspanning, maar een gelegenheid om je intellectueel en spiritueel te ontwikkelen door gesprekken, discussie en zelfgestuurde ontdekking. Het was een plek waar ruimte en tijd waren om te leren vanuit eigen nieuwsgierigheid. Dit past helemaal bij de energie die wij oppikten bij het woord 'onderwijs' in de blinde opstelling.

Dient het onderwijssysteem het kind?

Deze betekenis transformeerde later in: een plek waar geleerd wordt, en uiteindelijk in onze moderne tijd, in een systeem van verplichte aanwezigheid, vaste structuren en gestandaardiseerde methoden.

Nu weten de meesten wel, dat er ten grondslag van dit onderwijssysteem een intentie lag, namelijk: arbeiders voor de industriële revolutie 'produceren'. Dit was vastgesteld als stip op de horizon, als gezamenlijk doel. School werd een voorbereiding op het werken in fabrieken en het onderwijssysteem kreeg een vorm die dit faciliteerde. Hoewel er in de 20e eeuw ook veel vernieuwende onderwijsrichtingen ontstonden, is het systeem dat gebouwd is na dit punt het meest leidend gebleven.

En wat ik gek vind: Als je een doel stelt en die behaal je, dan vier je dat. En dan ga je daarna weer verder nadenken over: 'Oke, en wat wil ik dan nu? wat is nu de volgende stap?'. Als je dit bekijkt vanuit het onderwijssysteem, dan is het doel: de industriële revolutie, lang en breed behaald. Maar er is niet bij stil gestaan, er is niks afgerond en ook geen nieuw doel of nieuwe plannen voor in de plaats gekomen (voor zover wij weten, en als dat al wenselijk zou zijn).

De volgende onderzoeksdag gaan we hierin duiken: De tijdlijn, de geschiedenis, de tijdsgeest en de ontwikkeling van het onderwijs:

• Waar komen we vandaan?

• Waar zijn we nu?

• Waar bewegen we naartoe

• En wat is er nodig?

”Om het systeem te kunnen verstaan, moeten we de oorsprong van het systeem verstaan.”

Wil jij er bij zijn op woensdag 29 oktober? Klik dan hier.

Wil je meer informatie over dit onderzoek? Klik dan hier.